Stres Çarkı Çılgınlığı: Çocuklarımızı olumsuz mu etkiliyor?

Delaware Üniversitesi Sosyoloji ve Cezai Adalet Profesörü Joel Best , “Bir meslektaşıma stres çarklarını duyup duymadığını sordum.”, O da şunları söyledi: "Geçen haftaya kadar, kızımın bana bir tane alması gerektiğini söyleyinceye kadar onları duymamıştım." Bir çoğumuz da muhtemelen çocuklarından veya yakın çevresindeki çocuklardan bu oyuncağı tanıdılar.

Birçok ebeveyn, ilkokul veya ortaokul çağındaki çocuklarıyla benzer konuşmayı yaptıklarını söylesek yanılmayız. Mayıs 2017’de Stres Çarkları (Fidget Spinners) Amazon.com'un en popüler oyuncak sıralamasında 16. ve en çok satılan 50 ürün sıralamasında da 43. oldu.

Stres Çarkları, öyle görünüyor ki, bu yılın önde gelen oyuncak modası haline geldi. Joel Best, hızlı popülerlik, medya ilgisi ve çılgınlık üzerine çalışan bir sosyolog. Yeni bir oyuncak çılgınlığı üzerine ebeveynlerin ve yetkililerin endişelerinin tanıdık bir refleks olduğundan ve yetişkinlerin, stres çarkları ile ilgili şüpheci itirazlarının birçok çocuk için bu oyuncağı daha çekici hale getirdiğinden bahsediyor Profesör Best.

Stres çarklarını okul çağındaki çocuklarla iletişimi olmayanların bilmemesi çok normal. Stres çarkı, merkezine bir rulman yerleştirilmiş 2li veya 3lü kanatlara sahip olan elinize alıp kanatlarına bir fiske vurduğunuzda birkaç dakika dönebilen her çocuğun harçlığıyla alabildiği ve istediğinde cebinden çıkarıp oynayabildiği bir oyuncaktır.

Stres çarkları hakkında her türlü eleştiri yapıldı. Eğitimcilerin bazıları, öğrencilerin öğrenmesini aksatmasından endişe ettikleri için ve onları dikkat dağıtıcı olarak gördüklerinden bazı okullarda yasaklanmasını sağladılar. Fakat bazıları ise, stres çarkının öğrencilerin rahatlamasını sağlayan bir uğraş olarak görüyorlar. Stres çarklarını ister bir çılgınlık isterseniz çarpıklık olarak görseniz de, uzunca bir süre daha bu çocukların taşıdıkları oyuncakların en popüleri olacak.

Bu tür oyuncakların en popüleri muhtemelen hula hoop da denilen çember veya kasnaktır. 1958'de Amerika’da birkaç ay içinde 25 milyon tane satıldı. O tarihte Amerika’da yaşayan 5 ila 11 yaş arasındaki çocukların neredeyse tamamının bir çemberi olduğunu söyleyebiliriz. Çember bizde de 1980’lerde popüler oldu. Bununla birlikte, kısa süre sonra çoğu çocuk hula hoop çevirmeyi bıraktı ve kasnaklar bir köşeye atılıp toz toplamaya başladılar. Zaman içinde bu şekilde popüler olmuş oyuncaklara örnek vermek gerekirse giydirmeli bebekler, zıp zıp toplar, rubik küpler, Barbie Bebekler sayılabilir.

Hangi oyuncakların çılgınlar gibi çocuklar arasında popülerlik kazanacağını tahmin etmek olanaksızdır. Eğer bir oyuncak, çocukların harçlıklarıyla alabileceği seviyedeyse, okula getirilebilecek kadar küçükse ve hem erkek hem de kızlara hitap ediyorsa popülerlik konusunda ciddi bir avantaj elde etmiş sayılır. Fakat bunlar bir oyuncağın çılgınlık derecesinde popüler olması için kesin ve mutlak kurallar değildir.

Yetişkinler genellikle çocukların hevesleri konusunda kararsızdırlar. Bazıları, çocuklarının hevesleri için oyuncaklara büyük paralar yatırırlar. Bu oyuncakların çocukları için her geçen yıl daha da değerli olabileceği inancına kapılırlar. Ama yanılırlar.

Bazı yetişkinler ise oyuncakların çılgınca popülerleşmesine farklı anlamlar yüklemeye çalışırlar. Çağdaş yetişkinler, çocukların kendi kullanımlarında olan harçlıklarının büyük oyuncak pazarlamacıları tarafından istismar edildiğinden endişelenirler. Çocukların, ticari plastik yerine tahta bloklarla oynamalarının daha iyi olduğunu savunurlar.

Muhafazakar yetişkinler ise oyuncakların çocukların değerlerini bozacağından endişe ederler. Oyuncak bebeklerin özellikle uygunsuz kıyafetlerle giydirildiğine veya kötü karakterlerin daha gösterişli ve güçlü tasarlandığını iddia ederler. Elbette bu derece uç eleştirilerin yanında makul olarak oyuncakların, çocukların görev ve sorumluluklarını zamanında yerine getirmelerine engel olabildikleri söylenebilir.

Bütün bunlardan çocukların oyuncak heveslerine abartılı anlam yüklendiği söylenebilir. Oyun çocukluk gelişiminde yadsınamaz derecede önemlidir, ancak oyuncakların nadiren olumsuz etkileri vardır. Yetişkinler savaş oyuncaklarının veya cinsiyetçi oyuncakların veya ırkçı oyuncakların veya et oyuncaklarının (vejetaryanları rahatsız eden) kötü değerlere sahip yetişkinler yaratacağını düşünürler, ancak bu iddiaları destekleyecek yeterli kanıt yoktur.

Çocukların oyuncak hevesleri onlar için önemlidir çünkü farklılığı ve yeniliği simgelerler. Çocukluk çağının önemli bir kısmı kendilerini ailelerinden yavaş yavaş ayrıştırarak ve kendi kimliklerini oluşturmaya çalışarak geçer. Bunu ortaokul çocuklarının, ebeveynlerinden ayrı bir müzik zevkini seçmelerinde görebiliriz. Bu durum, "Ben farklı bir kişiliğim demenin bir yoludur.”

Çocukların kendi aralarında seninkinin rengi farklıymış, yada döndüğünde bak nasıl parıldıyor veya en uzun süre benimkisi dönüyor şeklindeki kıyaslamalarını düşünürseniz, yetişkinlerin ilgisiz kaldıkları stres çarklarının aslında çocuklar arasında nasıl bir eğlenceye dönüştüğünü görebilirsiniz.

Günümüzde çok dikkat çekiyorlar ama bütün oyuncak çılgınlıkları gibi yenilikleri kaçınılmaz olarak kaybolmaya başladı. Yakında oyuncak sepetlerinin diplerine atılacaklar. Birkaç sene sonra atıldıkları sepette yeniden keşfedildiğinde nostaljik çevirmeleri bekliyor olacaklar.

Bu yazı Joel Best , Delaware Üniversitesi Sosyoloji ve Cezai Adalet Profesörü'nün www.livescience.com adresinde yayınladığı yazısından yararlanılarak hazırlanmıştır.